Klimaatadaptief bouwen
Wat is klimaatadaptatie?
Klimaatadaptatie is het aanpassen aan veranderingen in het klimaat. Zo zijn er steeds hogere temperaturen, meer extreme regenbuien, meer overstromingen en meer droogte. Hiertegen zijn maatregelen nodig om mens en natuur te beschermen. Bijvoorbeeld het bouwen van sterke huizen die bestand zijn tegen extreem weer, het slim omgaan met water en het verduurzamen van de landbouw.
Klimaatadaptief of klimaatbestendig bouwen is eigenlijk een strategie om de weerbaarheid van zowel gebouwen als samenlevingen beter te maken terwijl onze klimaatomstandigheden veranderen. Het gaat om een totaalaanpak die als doel heeft zowel mens als milieu te beschermen. Dit is niet alleen van belang bij bouwen maar ook zeker bij gebiedsontwikkeling.
Effecten van klimaatverandering
De klimaateffecten kunnen worden ingedeeld in vier thema’s: overstroming, wateroverlast door extreme regenval, droogte en hitte.
Wateroverlast door extreme regenval
Door de verandering van het klimaat valt er in Nederland steeds meer regen. Het regent vaker en de buien worden heftiger. De riolering kan deze grote hoeveelheden water steeds moeilijker aan. Hierdoor is de afvoer van water steeds moeilijker en ontstaat steeds meer wateroverlast.
Droogte en bodemdaling
Door het veranderende klimaat is het steeds vaker droog in Nederland. In sommige delen van Nederland is sprake van waterschaarste. Dit leidt bijvoorbeeld tot een beregeningsverbod voor boeren of een verbod voor onttrekking van koelwater voor de industrie. Een ander gevolg van droogte is dat het water in de grond zakt, waardoor de bodem uitdroogt en lager wordt. Dit zorgt voor problemen zoals verzakkingen of andere funderingsproblemen.
Hitte
Doordat het steeds warmer wordt, is het lastig op warme dagen verkoeling te vinden. Blootstelling aan teveel warmte kan hittestress opleveren. Dit heeft negatieve gezondheidseffecten zoals verminderd comfort, problemen met slaap, veranderingen in gedrag (bijvoorbeeld toegenomen agressie) en een afname in arbeidsproductiviteit. Hittestress is voor niemand goed maar vooral kwetsbare groepen zoals ouderen lopen een verhoogd risico.
Overstroming
Een gevolg van klimaatverandering is dat de zeespiegel stijgt. Hierdoor stijgt ook het water in de rivieren en neemt het risico op overstromingen toe. Overstromingen zijn een gevaar omdat een groot deel van Nederland lager ligt dan de zeespiegel en veel rivieren naar zee stromen. Overstromingen kunnen komen vanuit de zee, door hoogwater in de rivieren of wanneer dijken breken. Als er meer regen valt stroomopwaarts, neemt de kans op overstromingen door de rivieren toe.
Natuurinclusiviteit en biodiversiteit
Een van de effecten van klimaatverandering is dat de biodiversiteit achteruitgaat en dat ecosystemen worden verstoord. En tegelijkertijd helpt een grote biodiversiteit om klimaatverandering te beperken. Het versterken van de biodiversiteit draagt dus bij het tegengaan van de effecten van klimaatverandering. Het is dus belangrijk om dit bij ieder plan mee te nemen. Natuurinclusief bouwen en ontwikkelen betekent dat er bewust ruimte voor biodiversiteit wordt gecreëerd op, aan of in het gebouw of de omgeving, zodat er meer diverse planten- en diersoorten kunnen leven. Bomen, groen en water zorgen ervoor dat er ruimte is voor deze planten en dieren. En ook dragen bomen, groen en water vaak bij aan de oplossingen tegen droogte, hitte of overstromingen, doordat bijvoorbeeld schaduw wordt gecreëerd, water wordt opgevangen, geïnfiltreerd en (langer) vastgehouden. Veelal wordt dit ook een prettiger plek om te verblijven.
Waarom is klimaatadaptief bouwen van belang?
De overheid stimuleert de aanleg van meer groen in stedelijk gebied omdat dit zorgt voor verkoeling en een prettige leefomgeving. Daarbij wordt ook de biodiversiteit versterkt. Hiervoor is het belangrijk dat iedereen samenwerkt (bewoners, waterschappen, gemeenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties – zoals woningcoöperaties) om het stedelijk gebied verder aan te passen zodat de gevolgen van het extremere weer beperkt blijven.
Steden zijn kwetsbaar voor de effecten van klimaatverandering: wateroverlast, hitte, droogte en wind spelen daarbij een rol. Tegelijkertijd staan veel gemeentes voor grote bouwopgaven, variërend van renovatie tot nieuwbouw en herinrichting. Het veranderend klimaat zorgt voor meer risico’s bij bouwen en gebiedsontwikkeling, bijvoorbeeld overlast door hittestress in huizen. Hier rekening mee houden moet het nieuwe normaal worden. En daarom zijn er nu al veel ambities uitgesproken en eerste afspraken gemaakt over nieuwbouw, bestaande bouw en gebiedsontwikkeling. Deze afspraken liggen nu op verschillende niveaus vast:
- Landelijk beleid zoals het deltaprogramma ruimtelijk adaptatie (DPRA) en de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS)
- Provinciaal beleid zoals convenanten Klimaatadaptief bouwen (bijvoorbeeld Metropool Regio Amsterdam MRA, handreiking en basisveiligheidsniveaus)
- Gemeentelijk beleid zoals verordeningen beheer ondergrond. Meestal gaat het om eisen op het gebied van waterberging en afvoer van regenwater.
De Waterwet met waterschapsverordeningen.
De Omgevingswet treedt op 1 januari 2024 in werking, dit beïnvloedt de afspraken over klimaatadaptief bouwen.
Klimaatadaptatie en de Omgevingswet
Voor de verandering naar de Omgevingswet zijn de concrete eisen nog in ontwikkeling. Bij DGMR helpen wij nu al klanten zich voor te bereiden op de nieuwe Omgevingswet. Wanneer de Omgevingwet van kracht gaat, komen het gemeentelijk beleid en het waterschapsbeleid op het gebied van klimaat in de omgevingsvisie en het omgevingsplan van de gemeente te staan. De precieze afspraken hierover zijn nu nog niet duidelijk.
DGMR en klimaatadaptief bouwen
Onder andere in het kader van BREEAM werken wij met opdrachtgevers aan klimaatadaptief bouwen. In de BREEAM credit WST 05 moet een strategie voor klimaatadaptatie opgesteld worden. Dit doen we in drie stappen. We starten met het uitvoeren van een risico-analyse die de gevolgen van klimaatverandering voor het gebouw in kaart brengt. Hiervoor nemen wij voor alle vijf de thema’s (overstromingen, wateroverlast door regenval, droogte, hitte, natuurinclusiviteit en biodiversiteit) de risico’s door. Daarna bespreken we de risico’s, risicobeperkende maatregelen en de ontwerpkansen met de stakeholders in een risicodialoog. Samen zoeken we naar oplossingen om de risico’s te verkleinen of weg te nemen en het ontwerp zo te maken dat het klimaatadaptief is. Dit ronden we af met een rapportage. Hierin staan onze bevindingen, een verslag van de risicodialoog en de gekozen adaptieve maatregelen en ontwerpkansen.
Gebiedsontwikkeling en Klimaatadaptatie
DGMR helpt zowel bedrijven als gemeenten met klimaatadaptief bouwen en het klimaatadaptief ontwikkelen van gebieden. Hiervoor geven wij advies over de verschillende thema’s bij klimaatadaptatie voor zowel bouwen als gebiedsontwikkeling.
Een goede klimaatadaptatiestrategie is maatwerk. Ieder gebouw, ieder gebied en ieder ontwerp is anders. Maatregelen waar je aan kunt denken zijn: het verplaatsen van kwetsbare infrastructuur (bijvoorbeeld elektra en ICT) naar veilige hoogte. Het creëren van koele en groene plekken door inpassing van groen en water in het ontwerp van het terrein of het gebouw. Toepassingen van oplossingen om water sneller te infiltreren in de bodem of langer vast te houden in het gebied, zodat de riolering niet overbelast raakt (bijvoorbeeld infiltratiekratten, minder of doorlatende verharding).
Klimaateffectatlas
De klimaateffectatlas bevat publieke data met landelijke gegevens. De klimaateffectatlas geeft een eerste indruk van de klimaateffecten van de vier thema’s overstroming, wateroverlast, droogte en hitte. De kaarten uit de klimaateffectatlas kunnen gebruikt worden voor zogenoemde stresstests.
Stresstest
Wat is een stresstest of een klimaatstresstest? Een klimaatstresstest is een verplichting voor alle overheden om kwetsbaarheden in beeld te brengen. Deze komt voort uit het landelijk beleid (Deltaplan ruimtelijke adaptatie). Het woord klimaatstresstest wordt gebruikt voor het in kaart brengen van de risico’s. De stresstest bestaat uit het verzamelen van informatie over de effecten die klimaatverandering (de ‘stress’) in de toekomst kan hebben. Dit wordt gecombineerd met informatie van de (toekomstige) gebouwen of gebieden en hun functies. Hierbij wordt specifiek gekeken naar kwetsbare en vitale functies.
Klimaattool
DGMR ontwikkelde een Geografisch Infotmatiesysteem (GIS) applicatie waarbij we de kaarten van de klimaateffectatlas gebruiken. In deze tool hoeven we alleen de locatie aan te geven en dan worden automatisch de verschillende kaarten gegeneerd. Het betreft de thema’s overstroming, wateroverlast, droogte, hitte en natuur.
Risicodialoog
In een risicodialoog bespreken we de risico’s met de belanghebbende partijen (stakeholders). Dit is belangrijk voor de bewustwording over de risico’s. In de risicodialoog gaan we samen op zoek naar mogelijke oplossingen voor de -in de stresstest naar voren gekomen- kwetsbaarheden of risico’s. Samen met de partijen zoeken we naar oplossingen en ontwerpkansen om toekomstbestendig te worden. Zo komen we tot een adaptatiestrategie.
