De Satelliet van DNB Amsterdam

Duurzaam denken

Door eigenaar te worden van het gebouw laat RE:BORN een nieuwe rol van eigenaarschap zien van de vastgoedontwikkelaar. Hierbij gaat de ecologische winst voor de economische winst: “Impact first en de business case als middel om dit waar te maken. Het hogere doel is om de bouwwereld op deze manier intrinsiek te veranderen, een ware systeemverandering.”

Wat gebeurt er als we gaan ontwikkelen voor de langetermijnwinst en verder gaan dan bestaande duurzaamheidscertificeringen? Vanuit deze intrinsieke motivatie verzamelde RE:BORN een team van gelijkgestemde bouwspecialisten, waaronder DGMR. Wij kijken naar een gebouw als grondstoffenbank en zoeken naar mogelijkheden om materialen te behouden voor een tweede, en het liefst een derde leven.

Samen onderzochten we de nieuwe mogelijkheden van een remontabel bouwsysteem, ook wel ‘legoblokjes’ genoemd. Hierbij stond het model van de ’S-Lagen’ van Stewart Brand centraal en moest er losmaakbaar worden gedetailleerd. En het belangrijkste: “functievrij” ontwerpen om nu alvast in te spelen op toekomstige functies en een lange levensduur.

Toegevoegde waarde

DGMR kreeg de uitdagende opgave om een functievrij gebouw bouwfysisch te toetsen. We namen in ons denken de 6 S-lagen van Stewart Brand als uitgangspunt. Met onze aanpak zijn we een stap verder gegaan dan de inzet van bestaande tools en meetmethodieken. We wilden niet inspelen op het vandaag behalen van een bepaalde score of certificaat, maar vooruitblikken op de functie van een gebouw voor de lange termijn. Net als een ecosysteem dat diverse soorten levende organismen huisvest die elkaar in stand houden, door stromen uit te wisselen als voeding, energie en materiaal. Intrinsieke circulariteit noemen we dat, waarbij we bewust denken aan de komende generaties die zich hierin kunnen huisvesten.

Onderscheidende oplossingen

• Niet vanuit certificaten (BREEAM of WELL) of bestaande meetmethodes (BENG/MPG), maar vanuit de 6 S-lagen van Stewart Brand (Site, Skin, Structure, Services, Space plan, Stuff). DGMR voegde vanuit bouwfysica de S-lagen ‘Safety’ en ‘Sound’ toe.
• Samen met partijen als Alkondor die gevel als een service onderzoeken. Hoe blijft een leverancier eigenaar van hun product, zodat ze deze hoogwaardig onderhouden en de levensduur verlengen? Alkondor voerde voor de laag Skin een onderzoek uit om aan te tonen wat de mogelijkheden zijn om de gevel losmaakbaar te remonteren.
• Metabolic stelde de milieu-impactberekeningen op. Vanuit de opties van de ontwerpteams brachten ze de CO2-impact van de diverse opties in kaart om te onderbouwen waarom ze daadwerkelijk circulair zijn.

Co-creatie

Via co-creatie in plaats van competitie gingen partijen als Metabolic, New Horizon, Alkondor en DGMR op zoek naar nieuwe inzichten. Wij begeleidden betrokken partijen in deze co-creatieve sessies met onderwerpen als losmaakbaarheid, gezondheid, de impact berekenen en ontwerpen als een ecosysteem.

De Satelliet is een mooi voorbeeld van buiten de lijntjes kleuren. De huidige wet- en regelgeving is niet berekend op toekomstig hergebruik en al helemaal niet op het verplaatsen van een gebouw. Een bestaand gebouw met een technische levensduur van nog 20 jaar (van de totale 50 jaar) past niet in een rekenmodel waarbij demontage, transport, opslag en remontabiliteit in een cijfer is uit te drukken. Ook niet in de nieuwe situatie als slechts een klein aandeel nieuw materiaal nodig is om weer 50 jaar in een nieuwe functie mee te kunnen.

MPG houdt geen rekening met het hele proces van demonteren tot en met opnieuw opbouwen.

Materiaal

Met het herbestemmen van de Satelliet zette RE:BORN in op het maximaal hergebruik van de bestaande bouwdelen. Ook DGMR vindt het belangrijk dat grondstoffen behouden blijven, waarbij we blijven letten op losmaakbaarheid. Het gebouw is in een BIM-model gezet om alle bestaande en demontabele bouwdelen van tevoren goed te analyseren. Samen met de ‘demonteur’ en New Horizon is een strategische planning opgesteld om deze bijzondere toren zorgvuldig te demonteren. Daarnaast moesten we waarborgen dat er zo weinig mogelijk materiaal beschadigde bij demontage, transport, analysering en opslag van alle bouwdelen.

De Satelliet is een icoon met emotionele waarde. Niet alleen vanwege de vorm. Het wordt straks de uitdaging om dit gebouw op een nieuwe plek meerwaarde te laten geven aan zijn omgeving. De Nederlandsche Bank ondersteunde dit bijzondere initiatief.

Natuur

In de co-creatieve teams onderzoeken we momenteel manieren om vanuit de gedachte van een ecosysteem te ontwikkelen en met de lokale biodiversiteit te ontwerpen. Deze natuurinclusieve aanpak heeft als doel het verlies van de biodiversiteit door de bouw meer dan te compenseren. De natuur moet juist een boost krijgen doordat het gebouw een positieve impact levert aan de omgeving en de aanwezige flora en fauna.

Mobiliteit

Na het demonteren van het gebouw moest de afvoer van de onderdelen uiteraard ook duurzaam gebeuren. Daarom zijn alle bouwdelen per elektrische boot getransporteerd naar de overkant van het IJ, naar Amsterdam Noord. Momenteel liggen alle bouwdelen in een loods opgeslagen. Een grondstoffenbank die letterlijk zichtbaar gemaakt is, wat het losmaakbaar denken alleen maar meer bevordert. Straks worden de bouwdelen weer getransporteerd naar de plek van de herbestemming. Op zo’n manier dat de milieu-impact, volgens onze berekeningen, zo laag mogelijk zal zijn.

Sociale impact

Echte systemische verandering gebeurt als mensen erin geloven. Dit proberen we op verschillende manieren te stimuleren in deze ontwikkeling:

• Het gebouw laten terugkeren in Amsterdam (dierbaarheid, identiteit behouden)
• Met een sociaal-maatschappelijke functie
• In proces ook dierbaar met elkaar omgaan: co-creatie/coöperatie i.p.v. strijd
• Start-ups een kans geven, door ze te koppelen aan ervaren architecten: zo krijgen start-ups de kans om hun ervaring/zichtbaarheid te vergroten en ervaren bureaus een innovatieve impuls
• Er is bewust geselecteerd op een gelijke balans tussen male-founded en female-founded architectuurbureaus, voor gelijkheid in de sector
• Gedragsverandering bij architecten/adviseurs werd gestimuleerd, door van elkaar te leren en evidence-based te werk te gaan (daarom bewust DGMR/Metabolic eerder in het proces betrokken en hun inzichten laten delen)

Belangrijkste lessen

• Om een stap verder te gaan dan de methodieken bleven we ons als innovatieve groep bewust afvragen: waarom niet?
• Gebouwen zijn een resultaat van hun gedachtegoed: een (meer)waarde gedreven aanpak die leidt tot natuurinclusief vastgoed. Vanwege de focus op losmaakbaarheid noemen we dit bij DGMR ‘losgoed’.
• Een leermindset boven een presteermindset. Het doel is niet perfectie nastreven, het doel is continue leren om daarmee toe te werken naar een wereld die continue kan inspelen op de behoeften van mens en planeet/natuur.
• Risico’s durven nemen in plaats van direct focussen op de eigen portemonnee. Verandering vindt alleen plaats als je je aanpak verandert en focust op de lange termijn. Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg.
• Met co-creatieve samenwerking kom je verder in denken en in resultaten, wanneer iedereen bereid is daarin te investeren zonder eerst een opdrachtbevestiging.
• Kijk net als wij naar vastgoed als een losmaakbare en herbruikbare grondstoffenbank die niet 1 eigenaar heeft. Waarbij winst maken niet het voornaamste doel is, maar zorgen voor de aarde. Ecologie boven economie.
• De S-laag Skin lijkt niet altijd herbruikbaar. Maar door onze impactmetingen en de ontwerpmogelijkheden van architecten raakte iedereen overtuigd.